به گزارش سلامت نیوز به نقل از همشهری، در میان مشغله‌های بی‌پایان زندگی مدرن - از ترافیک سنگین گرفته تا فشارهای شغلی و نگرانی‌های مالی و خانوادگی - تهدیدی پنهان اما قدرتمند سلامت ما را نشانه رفته است: استرس روزمره. بسیاری از ما استرس را تنها واکنشی موقتی به مشکلات می‌دانیم، بی‌آنکه بدانیم این فشار مداوم می‌تواند به‌تدریج سپر دفاعی بدن، یعنی سیستم ایمنی، را تضعیف کند و ما را در برابر انبوهی از بیماری‌ها بی‌دفاع بگذارد. البته باید بدانید که استرس و اضطراب تفاوت‌های زیادی با هم دارند و یکی نیستند.

کورتیزول تا کجا مفید است؟

بدن انسان در مواجهه با یک عامل تهدیدکننده، به طور طبیعی پاسخی به نام «جنگ یا گریز» را فعال می‌کند. در این حالت، هورمون‌هایی مثل آدرنالین و کورتیزول (معروف به هورمون استرس) در بدن آزاد می‌شوند که با افزایش ضربان قلب و فشار خون، ما را برای یک واکنش سریع آماده می‌کنند. این مکانیسم در کوتاه‌مدت برای بقا ضروری است، اما مشکل از جایی آغاز می‌شود که فشارهای زندگی، این سیستم را به طور مداوم در حالت فعال نگه می‌دارد.

دکتر راضیه دهقانی، روانپزشک درباره تضعیف سیستم ایمنی توسط استرس‌های روزمره  توضیح می‌دهد: «ترشح مداوم و بالای کورتیزول در خون، اثرات مخربی بر سیستم ایمنی دارد. این هورمون که در شرایط حاد می‌تواند التهاب را کنترل کند، در بلندمدت عملکرد سلول‌های ایمنی را سرکوب می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهند که استرس مزمن منجر به کاهش تولید و کارآیی گلبول‌های سفید خون می‌شود. این سلول‌ها خط مقدم دفاعی بدن در برابر ویروس‌ها، باکتری‌ها و حتی سلول‌های سرطانی هستند و با کاهش تعداد و قدرت این سربازان دفاعی، توانایی بدن برای شناسایی و نابودی عوامل بیماری‌زا به شدت افت می‌کند.»

این روانپزشک درباره ارتباط استرس و تضعیف سیستم ایمنی، ابتلا به بیماری‌های ویروسی را مثال می‌زند و به زبان ساده توضیح می‌دهد: «فکر کنید بدن شما یک قلعه است و سیستم ایمنی، سربازانی هستند که از آن محافظت می‌کنند. وقتی استرس دارید، بدن شما هورمون کورتیزول (هورمون استرس) ترشح می‌کند. این هورمون مثل یک زنگ خطر دائمی است که به سربازها می‌گوید همیشه در حالت آماده‌باش باشند. اگر این زنگ خطر همیشه روشن باشد، سربازهای شما (سلول‌های ایمنی) به تدریج خسته و ضعیف می‌شوند و دیگر نمی‌توانند به درستی بجنگند. درنتیجه وقتی ویروسی مثل ویروس سرماخوردگی یا آنفلوآنزا به بدن شما حمله می‌کند، سربازهای خسته و بی‌انگیزه شما نمی‌توانند جلوی آنها را بگیرند. درنتیجه، ویروس‌ها به راحتی وارد قلعه (بدن شما) می‌شوند و شما را بیمار می‌کنند.»

صدمات متعدد استرس مزمن

کارشناسان تأکید می‌کنند که استرس کوتاه‌مدت می‌تواند تمرکز و عملکرد فرد را بالا ببرد، اما تداوم آن همان چیزی است که سیستم ایمنی را از پا درمی‌آورد. مثلا پژوهش‌ها نشان داده‌اند افرادی که برای مدت طولانی در معرض استرس مزمن هستند، دو برابر بیشتر از سایر افراد به عفونت‌های ویروسی مانند سرماخوردگی مبتلا می‌شوند. همچنین افراد دچار استرس مزمن، ۴۰ درصد پاسخ ضعیف‌تری به واکسن آنفلوآنزا نشان داده‌اند. یافته‌های دانشگاه ایالتی اوهایو نشان می‌دهد که استرس مزمن، روند ترمیم زخم‌ها را حدود ۶۰ درصد کند می‌کند؛ این، نشانه‌ای از اختلال عملکرد سیستم ایمنی در زمان فشار روانی است.

دهقانی، روانپزشک هم به نکته بسیار مهمی در ارتباط با استرس اشاره می‌کند: «زمانی که سپر دفاعی بدن ضعیف می‌شود، نه تنها عفونت‌هایی مثل سرماخوردگی و آنفلوآنزا بروز می‌کنند، بلکه بیماری‌های جدی‌تری مثل بیماری‌های خودایمنی (مثل لوپوس و آرتریت روماتوئید)، بیماری‌های قلبی و عروقی، سرطان‌ها، مشکلات گوارشی و سرطان‌ها هم خود را نمایان می‌کنند. علاوه بر این، استرس مزمن نه تنها بر جسم، بلکه روی روان هم تأثیرات مخربی دارد و می‌تواند منجر به افسردگی، اختلالات اضطرابی، مشکلات خواب و کاهش تمرکز و حافظه شود.»

به گفته متخصصان علاوه بر تاثیرات فیزیولوژیک مستقیم، استرس با تغییر سبک زندگی نیز سیستم ایمنی را تضعیف می‌کند. افراد مضطرب معمولاً خواب کافی و باکیفیتی ندارند، به تغذیه خود اهمیت نمی‌دهند، کمتر ورزش می‌کنند و ممکن است به مصرف سیگار و الکل رو بیاورند. هر یک از این رفتارها به تنهایی می‌توانند قدرت دفاعی بدن را تضعیف کنند.

مدیریت استرس؛ راه نجات

اگرچه استرس، بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی امروز است، اما مدیریت آن برای حفظ سلامت ضروری است. مطالعات نشان داده‌اند که ذهن و بدن ارتباطی مستقیم دارند و با تمرین‌های مدیریت استرس و تکنیک‌های آرام‌سازی، خواب کافی و باکیفیت، ورزش منظم (پیاده‌روی، یوگا، شنا) و تغذیه سالم می‌توان عملکرد سیستم ایمنی را بازسازی و تقویت کرد. با این تعریف، هرچه ذهن آرام‌تر باشد، سلول‌های دفاعی بدن فعال‌تر و آماده‌تر خواهند بود و مراقبت از سلامت روان نه تنها برای آرامش، بلکه برای مقاومت واقعی بدن در برابر بیماری‌ها ضروری است.

متخصصان تاکید دارند که توجه به سلامت روان به اندازه سلامت جسم اهمیت دارد. بنابراین نادیده گرفتن استرس‌های روزمره به معنای نادیده گرفتن سلامت کل بدن است. با مدیریت درست فشارهای روانی - هرچند کوچک و پیش پا افتاده - می‌توانیم سدی محکم در برابر بسیاری از بیماری‌ها بنا کنیم.